Markus 
De Oxford Dictionary omschrijft fact-checking als een proces dat erop gericht is “(een kwestie) te onderzoeken om de feiten te verifiëren”. Deze noodzakelijkerwijs beknopte definitie is weliswaar leerzaam, maar heeft slechts een beperkt inzicht in de praktische invulling van het begrip “factchecking”, de variatie en de reikwijdte van de praktijken, alsmede in de factoren en de sociale, politieke en culturele context waarin factchecking een gevestigde praktijk is geworden.
Zeer menselijk
De verspreiding van verkeerde informatie is van nature menselijk. Daniel Kahneman, een psycholoog die de Nobelprijs voor economische wetenschappen won, introduceerde het concept van “WYSIATI” (What you see is all there is), wat betekent dat we de neiging hebben om niet te zoeken naar wat we niet zien. Wij vertrouwen liever op de informatie die direct voor ons beschikbaar is, zonder ons ten volle bewust te zijn van wat wij niet weten.
Als we slechts enkele elementen van een verhaal zien, construeren we uit die gedeeltelijke elementen het beste verhaal dat we kunnen. Een deel van de benadering van fact-checking is het bewustzijn van de cognitieve vooroordelen die ieder van ons eigen zijn. Deze vooroordelen helpen ons in het dagelijks leven, maar ze kunnen er ook toe leiden dat we relevante feiten over het hoofd zien, zelfs als ze duidelijk worden gepresenteerd.
Journalist
De rol van een journalist is het verschaffen van dagelijkse informatie: het afleggen van een nauwkeurige getuigenis van de politieke werkelijkheid. Maar de werkelijkheid is meer dan deze informatie; zij omvat de beschikbaarheid van informatie uit een verscheidenheid van bronnen. We verweven deze verhalen tot een allesomvattende betekenis voor onszelf.
Het netwerkeffect van de sociale media heeft de bronnen van informatie en daarmee de constructie van onze verhalen verruimd. Sociale media hebben ook een primair filter van journalisten als de gevestigde waarheidsverteller weggenomen. Sommige politici en opiniemakers hebben deze mogelijkheid aangegrepen om hun macht uit te oefenen.
Manipulatie
De politieke denker Hannah Arendt legde uit hoe deze manipulatie kan gebeuren, door het samenspel van feiten, opinie en macht. Dus, wat is de relatie tussen feiten en meningen? Meningen kunnen worden geïnformeerd door feiten, of door de doelbewuste ontkenning ervan als een groepsconsensus daartoe dwingt.
En tegenwoordig bieden sociale medianetwerken een nieuw en krachtig instrument om instemming te manipuleren. Kuddegedrag, dat optreedt wanneer mensen het gedrag van anderen volgen in de veronderstelling dat “zoveel mensen het niet mis kunnen hebben”, kan ons collectief conformistisch gedrag doen vertonen tot het punt waarop de (waarheidsgetrouwe) andersdenkende wordt bestraft.
Steeds belangrijker
Daarom is fact-checking in de journalistiek de laatste jaren steeds gangbaarder geworden. Dit wordt weerspiegeld in het toenemend aantal internationale organisaties die feiten controleren. Hoewel het vaak wordt beschouwd als een journalistiek streven dat is afgestemd op de gevestigde media, is het ook de focus geweest van het werk van NGO’s, liefdadigheidsinstellingen en niet aan de media gelieerde organisaties.
De aanpak van factchecking varieert dienovereenkomstig, waarbij veel organisaties zich inzetten voor “feiten” en de verspreiding daarvan, maar verschillen in de manier waarop de processen van factchecking worden uitgevoerd wat betreft de selectie van beweringen en de manier waarop de factchecks zelf worden gecommuniceerd.
